1. Hiện trạng sản xuất măng sặt Văn Chấn

Cây sặt là cây mang giá trị kinh tế cho người dân vùng cao và ngày càng có một vị trí quan trọng trong hệ thống sản xuất nông nghiệp của huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Với điều kiện tự nhiên đất đai, khí hậu và người dân có kinh nghiệm trong thu hái và trồng cây sặt đã đưa Văn Chấn là huyện trọng điểm phát triển sản xuất cây sặt của tỉnh Yên Bái với diện tích 450 ha. Qua khảo sát cho thấy sản xuất cây sặt của huyện Văn Chấn khá phát triển cả về diện tích, năng suất và sản lượng.

- Về mùa vụ sản xuất: Trước đây, măng sặt chủ yếu mọc tự nhiên, không có sự chăm sóc, nhưng khi nhận thấy nhu cầu ẩm thực của người dân và du khách đến với Văn Chấn ưa thích món măng sặt thì người sản xuất đã biết quy hoạch thành vùng trồng măng riêng và được chăm sóc nên măng phát triển tốt, mập và ngon. Cây măng sặt có thể trồng từ các cây măng được đào trực tiếp từ các khóm măng mẹ, không cần bón phân hay thuốc BVTV. Trồng cây măng sặt từ tháng 1 đến tháng 3 âm lịch. Trồng lúc này đất ẩm, mưa xuân nên tỷ lệ nẩy mầm và tỉ lệ sống sẽ cao. Sau khoảng 2 năm cây Sặt bắt đầu cho măng. Mùa măng sặt bắt đầu có từ sau Tết Nguyên đán, khi đất ẩm các ngọn măng đua nhau nhú lên khỏi mặt đất. Thời gian vụ thu hoạch măng sặt ngắn chỉ từ tháng 2 đến tháng 4 hàng năm.

- Diện tích cây sặt: Trong 3 năm từ 2021-2023 diện tích sản xuất măng sặt đã tăng 125%, từ 200ha năm 2021 lên 450ha năm 2023. Diện tích tăng này chủ yếu do người dân trồng mới thuộc Đề án Hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu măng sặt của huyện Văn Chấn giai đoạn 2021-2025 và tự trồng.

- Năng suất: Năng suất măng sặt trung bình của huyện Văn Chấn khá ổn định, trung bình 3 tấn/ha. Tuy nhiên, có một số xã do điều kiện tự nhiên thuận lợi năng suất măng sặt cao hơn, có thể đạt 3,6 tấn/ha như xã Suối Bu, Nậm Lành.

- Sản lượng măng sặt: Sản lượng măng sặt của huyện Văn Chấn cũng đã tăng trong 3 năm gần nhất từ 522 tấn/năm 2021 lên 1.200 tấn/năm 2023. Sản lượng hành tăng lên có 2 nguyên nhân chính là do diện tích sản xuất măng sặt và năng suất tăng.

Bảng 1: Diện tích, năng suất và sản lượng măng sặt của huyện Văn Chấn giai đoạn 2021-2023

- Giá trị kinh tế: Xét về mặt hiệu quả kinh tế sản xuất măng sặt cho thu nhập và lợi nhuận tốt do cây măng sặt là loại cây rất dễ trồng, việc chăm sóc không đáng kể, không cần đầu tư nhiều, hơn nữa lại là loại cây tự nhiên, gần như không bị sâu bệnh hại. Bảng 2 cho thấy thu nhập trung bình của 1ha măng sặt là 56,4 triệu đồng/năm và chi phí 5 triệu/năm và lợi nhuận 51,4 triệu/năm.

Bảng 2: Hiệu quả kinh tế sản xuất măng sặt Văn Chấn

2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ măng sặt Văn Chấn của hộ

Mỗi hộ sản xuất măng sặt Văn Chấn trung bình có 1,132 ha trồng măng sặt với sản lượng thu được trong một năm là 1.235 kg. Ngoài ra, có khoảng 7,5% số hộ vẫn vào rừng thu măng sặt tự nhiên với sản lượng trung bình 145 kg/hộ. Về tiêu thụ măng sặt, mỗi hộ sản xuất bán ra thị trường với số lượng 1.128 kg măng sặt (chiếm 91,3% tổng lượng măng sặt của hộ) và sử dụng cho gia đình 107 kg (chiếm 8,7% lượng măng sặt).

- Giá bán măng sặt Văn Chấn: Giá bán măng sặt trung bình của hộ là 18.400 đồng/kg và giá cả biến động trong vụ măng. Giá măng có thể cao đầu vụ, khoảng 50.000-60.000 đồng/kg và giảm khi chính vụ, 12.000-15.000 đồng/kg vì sản lượng lúc đó nhiều.

- Doanh thu từ trồng măng sặt trung bình của một hộ đạt 22.740.000 đồng/năm, chi phí 2.000.000 đồng/năm và đạt lợi nhuận 20.740.000 đồng đồng/năm. Đây là nguồn thu nhập tốt, đảm bảo ổn định cuộc sống của hộ.

Bảng 3: Hiệu quả kinh tế sản xuất măng sặt Văn Chấn

- Hoạt động tiêu thụ sản phẩm: Hộ sản xuất chủ yếu tiêu thụ sản phẩm măng sặt ngay khi thu hoạch về cho các thu gom tại địa phương hoặc mang bán ngoài chợ huyện. Hộ sản xuất măng sặt bán thu gom địa phương (chiếm 70% số hộ phỏng vấn), 17,5% bán cho bán  buôn, 17,5% bán cho người bán lẻ và 12,5 bán trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng.

Bảng 4: Tác nhân thu mua măng sặt Văn Chấn của người sản xuất